Pages

Wednesday, April 30, 2014

BreakinBreaking News Uummanni Amboo Qeerroo Bilisummaa Waliin Hiriire Gamtaan Ka’ee Bulchinsa Godinaa Tohate.

Breaking News

Uummanni Amboo Qeerroo Bilisummaa Waliin Hiriire Gamtaan Ka’ee Bulchiinsa Godinaa Tohate.


Qerrooo
Barataan Oromoo Tasfayee Gashe jedhamuu rasaasa loltuu Wayyaanee irraa itti dhukaafameen lubbuun wareegame jira. Barataan kun Barataa Oromoo Barataa kutaa 9ffaa Mana barumsaa Liibaan Maccaa sadarkaa 2ffaa Amboo irraa barata. Sababaa kanatti kana are uummatni Amboo FDG cimsuun injifatnoolee armaa gadii goonfachaa jiru.
Qabsoo FDG Amboo irratti qabatee jirun wareegamaa kanfalamaa jiruun Injifannoo cuccululuqaan galmaa’a jira, Injifannoo Wareegamaan galmaa’aa jiru keessaa
  1. Ummaannii Bulchiinsa Godinaa To’atee jira
  2. Poolisootni Federaalaa fi Oromiyaa walitti bu’uun warri Federaalaa Lama Poolisotaa Oromiyaan ajjefaman.  
  3. Ummaannii wajjiraalee Gandaa to’atee jira. waajjira bulchiinsa magaalaa immoo nanna’ee dhaadhannoo dhageesisaa Jira erga.
  4. Poolisoonni Federaalaa lama erga Poolisota Oromiyaatiin ajjeefamaanii duubatti deebi’aa jiru,
  5. Wajjirrii fi mannee Mootummaa gandootaa keessa jiran gariin isaanii erga mucaan du’ee ibiddaan gubachaa jiru, barataan keenyaa ajjeefamuun tarkaanfiitti uummata galchee jira,
  6. Amma Uummaannii gara Wajjira Bulchiinsa Godinatti sassabamee dallaan waajirichaa tohataa jira.
  7. Wallee warraaqsaa kan Eebbisaa Adduunyaa ABO fi WBO faarsuun guutummaan ummati aamboo gamtaan sagalee dhageessisaa jiru.

Monday, April 28, 2014

Qophaayina Namaqamtee Har’a Ebla 28,2014 Gaaffii Mirgaa Qabachuudhaan Dhaadannoo Isaanii Dhageessisaa Jiru

Barattooni Mana Barumsaa Qophaayina Namaqamtee Har’a Ebla 28,2014 Gaaffii Mirgaa Qabachuudhaan Dhaadannoo Isaanii Dhageessisaa Jiru

Gabaasa Qeerroo Ebla 28,2014 Naqamte

diddaa-4Madda Gabaasaa Qeerroo Naqamtee har’a Ebla 28 ganama irraa kaasanii barattootni oromoo mana barumsaa qophaayina Naqamtee dhaadannoo dhageessisuudhaan hiriira osoo poolisoonni wayyanee dura dhaabatanii bahanii akka jiran gabaasi addeessa.Kaayyoon barattoota kanaas akkuma barattoota yuuniversitiilee irraan wal qabatee kan master pilaanii naannowaa finfinnee federaaala jala galchuu fi kan biroos ilaalchisee mormii isaanii dhageessisaa jiru.Dhaadannoo isaanii:-
  1. -oromiyaan kan keenyaa
  2. -oromiyaan haa bilisomtuu
  3. -master-plan magalaa finfinnee haa kahu
  4. -sidaan minilik finfinnee keessaa haa kahu
  5. -siidaan Eebisaa Addunyaa nuuf haa dhabbatu
  6. -afaan oromoo afaan federal haa tahu
  7. -cunqursaan ummataa oromoo irraa haa kahu
  8. -nutii oromoon magaalaa keenyaa hin lakisnuu jechuun dhadhannoo isaani ummatatti himaacha utuu jiraani poolisonni naannoo sana baratota reebu fi mana hidhatti dhaqa jiruu magalaan Naqaamtee abjuu baratoota argaa jira magaalaa Naqaamtee halaa ho’adhan poolisonni ummataa (baratoota) reeba akka jiranis gabaasni Qeerroo magaala Naqamtee addeessee jira.Itti Fufa! Injifannoon U/Oromoof!
Gadaan Gadaa Bilisummaati!

Har’a Iluu Abbaa Booraa,Yuuniversitii Mattuu FDG Gootota Barattoota Oromoon dhofame.

Har’a Iluu Abbaa Booraa,Yuuniversitii Mattuu FDG Gootota Barattoota Oromoon dhofame.

OromiaALutaContinua2011FDG
Har’a Ebla 28/2014 Goototni Barattootn Oromoo Yuunibarsiitii Mattuu FDG haalaan qindaa’aa ta’e dhoosuun hiriiraa nagaa guddaa mooraa Yuunibarsiitii Maattu irraa eegaluun dhaadannoowwaan hedduu qabachuu fi dhageesisuun yeroo amma kanatti gara Magaalaa Mattuutti deemaa jiru Goototni barattootni Oromoo Yuunibarsiitii Maattuu har’a ganama sa:aatii 1:30 irraa eegaluun walitti qabamuun gaaffiin barattootni keenyaa Yuunibarsiitii Jimma, Harammayyaa, Amboo, fi Wallaggaa kaasan gaaffii keenyaa waliigalaa waan ta’eef deebii argachuu qaba jechuun iyyaannoo isaanii bulchiinsa Yuunibarsiitii Mattuutti galchachuun, hiriira guddaa kan barattoota dargaggoota Oromoo 5000 ol hirmaachiisee Godina Iluu Abbaa Booraa magaalaa Mattuu Yuunibarsiitii Mattuu keessatti gaggeeffachaa jiru gaaffiin barattoota Oromoo Yuunibarsiitii Mattuu;
1Mirgii Uummata Oromoo haa kabajamuu.
2.Hidhamtootni Siyaasaa Oromoo haal duree tokko malee haa hiikaman,
3. Mirgii uummaanni Oromoo Magaalaa Finfinnee irraa qabu haa kabajamu
4. Barattootni Engineerotni Oromoo 11 balleessaa malee Yuunibarsiitii Mattuu irraa arii’ataman barnoota isaanitti haa deebifaman, qaamni Oromoo barnoota irraa ittisuu mootummaan abbaa irree nu hin bulchu.
5. Magaalaan Finfinnee bulchiinsa Oromiyaa jalatti galuu qabdi.
6. Barattoota Oromoo hidhuun, barnoota irraa arii’uun, Ajjessun, doorsisuun, nurraa dhaabbachuu qaba.
7. Mirgii hiree murteeffannaa uummata Oromoo kabajamuu qaba.
8. Mirgii Namummaa fi Dimookiraasii uummataa keenyaa irraa sarbamee waan jiruuf uummataa keenyaafi nuuf kabajamuu qaba.
9. Goototni barattootni Oromoo Yuunibarsiitii Jimmaa fi Naqamtee gaaffii mirgaa fi dimookiraasii waan gaafataniif mootummaan humna waraanaa of harkaa qabu waraana agaazii fi Poolisaa federaalaa itti bobbaasuun tarkaanfiin ukkamsanii hidhuu, reebichii, daraaraan suukanneessa irra gahaa jira, gochaan farraa dimookiraasii fi shororkeessii kun nurraa dhaabbachuu qaba kanneen jedhan dhiyeeffachuun yeroo ammaa kanatti FDG fi hiriiraa nagaa gaggeessa jiru.
Sochii warraaqsaa FDG gaggeeffamaa jiru dhaamsuuf humna waraanaa fi tikaa qabatee akkuma oliif gadii fiiguun magaalaa Naqemtee seenee goototni barattootni Oromoo FDG dura dhaabbattan, Muktaar Kaadir kaleessa galgala Magaalaa Mattuu akkuma seenee Har;a ganama kunoo goototni dargaggootni barattootni Oromoo Yuunibarsiitii Mattuu FDG guddaa irratti dhoosuun, sagalee mormii abbaa irree jabaa dhageesisuun mirga uummataa Oromoo kabachiisuuf hiriira gaggeessa jiru, Mootummaan abbaa irree akkuma amala isa humnaa waraanaa kora bittinneessa jedhamuu fi poolisaa federaalaa gara barattootatti bobbaasaa jira, gabaasaan kun itti fufua..
Injifannoon Ummata Oromoof!
Ebla 28/2014
Mattuu.

Ethiopia: Arrests Upstage Kerry Visit

9 Bloggers, Journalists Held Before US Official Arrives
APRIL 28, 2014
(Nairobi, April 28, 2014) – The Ethiopian authorities should immediately release six bloggers and three journalists arrested on April 25 and 26, 2014, unless credible charges are promptly brought, Human Rights Watch said today.

United States Secretary of State John Kerry, who is scheduled to visit Ethiopia beginning April 29, should urge Ethiopian officials to unconditionally release all activists and journalists who have been arbitrarily detained or convicted in unfair trials, Human Rights Watch said. The arrests also came days before Ethiopia is scheduled to have its 
human rights record assessed at the United Nations Human Rights Council’s universal periodic review in Geneva on May 6.

“The nine arrests signal, once again, that anyone who criticizes the Ethiopian government will be silenced,” said Leslie Lefkow, deputy Africa director at Human Rights Watch. “The timing of the arrests – just days before the US secretary of state’s visit – speaks volumes about Ethiopia’s disregard for free speech
.” 

On the afternoon of April 25, police in uniform and civilian clothes conducted what appeared to be a coordinated operation of near-simultaneous arrests. Six members of a group known as the “Zone9” bloggers – Befekadu Hailu, Atnaf Berahane, Natnael Feleke, Mahlet Fantahun, Zelalem Kibret, and Abel Wabela – were arrested at their offices and in the streets. Tesfalem Weldeyes, a freelance journalist, was also arrested during the operation. Edom Kassaye, a second freelance journalist, was arrested on either April 25 or 26; the circumstances of her arrest are unclear but all eight individuals were apparently taken to Maekelawi Police Station, the federal detention center in Addis Ababa, the capital.

The police searched the bloggers and journalists’ offices and homes, reportedly with search warrants, and confiscated private laptops and literature. On April 26, another journalist, 
Asmamaw Hailegeorgis of Addis Guday newspaper, was also arrested and is reportedly detained in Maekelawi. 

The detainees are currently being held incommunicado, Human Rights Watch said. On the morning of April 26, relatives were denied access to the detainees by Maekelawi guards, and only allowed to deposit food. 

Human Rights Watch released a report in October 2013 documenting serious human 
rights abuses, including torture and other ill-treatment, unlawful interrogation tactics, and poor detention conditions in Maekelawi against political detainees, including journalists. Detainees at Maekelawi are seldom granted access to legal counsel or their relatives during the initial investigation phase.

The Zone9 bloggers have faced increasing harassment by the authorities over the last six months. Sources told Human Rights Watch that one of the bloggers and one of the journalists have been regularly approached, including at home, by alleged intelligence agents and asked about the work of the group and their alleged links to political opposition parties and human rights groups. The blogger was asked a week before their arrest of the names and personal information of all the Zone9 members. The arrests on April 25, 2014, came two days after Zone9 posted a statement on social media saying they planned to increase their activism after a period of laying low because of ongoing intimidation.

A Human Rights Watch 
report in March described the technologies used by the Ethiopian government to conduct surveillance of perceived political opponents, activists, and journalists inside the country and among the diaspora. It highlights how the government’s monopoly over all mobile and Internet services through its sole, state-owned telecom operator, Ethio Telecom, facilitates abuse of surveillance powers. 

Kerry is scheduled to meet with Prime Minister Hailemariam Desalegn and Foreign Minister Tedros Adhanom in Addis Ababa “to discuss efforts to advance peace and democracy in the region.” Kerry should strongly urge the Ethiopian government to end arbitrary arrests, release all activists and journalists unjustly detained or convicted, and promptly amend draconian laws on freedom of association and terrorism that have frequently been used to justify arbitrary arrests and political prosecutions. The Obama administration has said very little about the need for human rights reforms in Ethiopia, Human Rights Watch said.

“Secretary Kerry should be clear that the Ethiopian government’s crackdown on media and civil society harms ties with the US,” Lefkow said.  “Continued repression in Ethiopia cannot mean business as usual for Ethiopia-US relations.”

» Oromo Student Protests Against Addis Ababa Master Plan Spread Across Major Oromian Universities ---- Gadaa.com Oduu – News

Oromo Student Protests Against Addis Ababa Master Plan Spread Across Major Oromian Universities

By Qeerransoo Biyyaa | OromoPress.Blogspot.com

Gadaa.com
Picture credit: Qeerroo
After almost a decade of relative dormancy, Oromo students across universities in Oromia return to staging brazen rallies across Oromia and Ethiopia defying the presence of fully-armed EPRDF troops and security forces.
The students are protesting the new Addis Ababa Master Plan, which aims to expand the landmass on which the city is sitting by unconstitutionally annexing tens of neighboring Oromia state’s cities and rural districts (Aanaalee) within a 140 kilometers range against the will of the Oromo people. Thousands of students participated in the ongoing anti-Addis Ababa Master Plan non-violent demonstrations from Jimma, Ambo, Haromaya and Wallagaa public universities.

Gadaa.com
Day two rally at Wallagaa University. Picture by Qeerroo.
At the most recent rally at Wallagaa University in western Oromia, Ethiopia’s army and police opened fire with live ammunition injuring unknown numbers of students and terrorizing others into fleeing the campus to hide in nearby forests, according to a report obtained from the April 26 broadcast of Oromo Voice Radio, in Afan Oromo.

Gadaa.com
Picture credit: Qeerroo
The National Youth Movement for Freedom and Democracy, Qeerroo, reported on its website that when the protest began on Jimma University campus on April 22, 2014, government soldiers and police responded with brutality — kidnapping, arresting and torturing over 12 students. The students called for an end to the evictions of an estimated 8-10 millionOromo farmers in the vicinity of Finfinne (Addis Ababa) from their ancestral lands. Among other human rights, the Oromo students demanded Oromia’s rights to self-government and the right to decide on the fate of its resources, including land and minerals.
Ambo University students alongside residents of the town of Ambo, in central Oromia,took to the streets in several hundreds and protested the master plan on April 25,2014. The students marched chanting slogans, such as “Oromia belongs to the Oromo people,” and “Finfinne is the heart (center) of Oromia,” highlighting a long-standing Oromo yearning for self-government and freedom from colonial oppression.
Another contingent of Oromo students staged a similar rally at Haromaya University, eastern Oromia, emphasizing that the Oromo people are not going to “cut and give away” cities and rural districts of Oromia to Abyssinian colonial powers in Addis Ababa. They demanded the release from prison of Oromo singer Jafar Yusuf, who released a music video protesting the master plan, which became the cause for his imprisonment. They also demanded Afan Oromo, the Oromo language, be made a federal official language. Haromaya Univesity students demanded an end to killings, imprisonment and torture targeting the Oromo people.

Gadaa.com
Image of Artist Jafar Yusuf from Qeerroo.
All the protests have had a common theme of demanding the Oromo right to self-government and ownership of its own country/land. Many of the slogans chanted by the students in all universities viewed Addis Ababa Master Plan as a callous plan by Ethiopia’s minority government to continue committing atrocity crimes [including genocide] against the Oromo people.
The master plan was secretly created by the inner circle of the Tigire People’s Liberation Front, who announced the implementation of the plan in an imposing way early this April. The people of Oromia, who never participated in the plan’s making, sternly objected to its implementation from day one across Oromia and the diaspora, and the opposition to it is gaining momentum by the day.
Addis Ababa city officials tried to make the unpopular plan look like a popular “development plan” by staging partisan and fake public discussions of the plan for non-Oromos in Addis Ababa who are not the victims of the planned new expansion, but who are the benefactors of the spoils of the city’s expansion currently and historically.
——–
Videos of the protests
1. Ambo University
2. Haromaya and Jimma Universities

Sunday, April 27, 2014

Ethiopian Security Forces Open Fire on Students

Ethiopian Security Forces Open Fire on Students

12396386567597410701674866564151-3250963_p9April 26, 2014 (CNN iReport) — There has been widespread protest by Oromo students in universities in Ethiopia against unpopular ‘Addis Ababa-Finfinnee surrounding integrated master plan’. Oromo students in Haromaya, Jimma, Ambo and Wollega universities held protests.
Although officials in Oromia state and Addis Ababa city administration insist the plan only intends to develop Addis Ababa and its surrounding, Oromo students and the wider Oromo elites believe the plan is to displace farmers in the outskirts and suburban areas of the city, meet the growing demand for land, and weaken the Oromo identity. The Ethiopian constitution grants a special interest to the Oromia state regarding administrative, resource and other socio-economic matters in Addis Ababa, in its article 49 which never have been implemented. This has largely resulted in significant resistance within the ruling party, OPDO, in Oromia and a continues pressure to materialize the implementation.
The protest against the doomed to fail master plan is held in four universities sofar. Yesterday (26/04/2014) at Wollega University, the infamous and notorious Federal police opened fire at innocent Oromo students. Reports and eye witness indicate unknown number of students were hurt and some have fled to the bushes. The people of Nekemete town were prevented from joining the resistance. Even then some of the residents broke through line of federal police force and joined the protest.
At similar protest in Jimma university, the security forces picked more than 10 students and jailed them. Further 15 students in Ambo university were jailed.
The uproar against the plan is resonating across different segments of Oromo society. A singer by name Jafar Yusuf was jailed last week that is believed to be because he released a single condemning the plan. The diaspora is is voicing its concerns through the newly launched diaspora based Oromia Media Network
The security forces in Ethiopia are dominated by the Tigrayan minority who have been in power since the downfall of Derg communist regime in 1991. The Oromos are the most prosecuted in Ethiopia. More than 40000 Oromos are in jail, although the correct figure is hard to know.
Source: CNN iReport

Saturday, April 26, 2014

ETHIOPIA: OPPOSITION LEADERS Olbana Lelisa and Bekele Gerba DENIED MEDICAL TREATMENT

ETHIOPIA: OPPOSITION LEADERS DENIED MEDICAL TREATMENT

Amnesty International

URGENT ACTION

amnestyOPPOSITION LEADERS DENIED MEDICAL TREATMENT
Olbana Lelisa and Bekele Gerba are being denied medical treatment. The two men, political opposition leaders and prisoners of conscience, are reported to be ill in Kaliti prison, Ethiopia. Olbana Lelisa’s friends believe his condition may be life-threatening.
Several months ago Olbana Lelisa and Bekele Gerba were moved from Ziway prison south of Addis Ababa, to Kaliti prison on the outskirts of the capital city, reportedly after a doctor in Ziway referred the two men for hospital treatment. However, since the transfer, the men have been denied access to a hospital. It is not clear what is wrong with the two men as they have not access to a full diagnosis.
Olbana Lelisa and Bekele Gerba were arrested in August 2011, within days of meeting with Amnesty International staff. They were charged with crimes against the state based on alleged support for the proscribed group the Oromo Liberation Front – a charge regularly used to silence members of ethnic Oromo political opposition parties. After a trial marred by irregularities, they were both convicted in November 2012. In a subsequent sentencing hearing Bekele Gerba was sentenced to 8 years’ imprisonment and Olbana Lelisa was sentenced to 13 years’ imprisonment. Both sentences were later reduced on appeal to 3 years and 7 months, and 11 years respectively. Amnesty International considers the two men prisoners of conscience, imprisoned because of their legitimate and peaceful political activity, and should be immediately and unconditionally released.
Please write immediately in Amharic, English or your own language:
Urging that Olbana Lelisa and Bekele Gerba are given immediate and unrestricted access to a hospital for diagnosis and treatment, and that they are permitted to remain in hospital until the treatment is concluded;
Expressing concern that Olbana Lelisa and Bekele Gerba, as well as other prisoners, are denied medical treatment during imprisonment;
Expressing concern that the men were arrested and prosecuted for exercising their legitimate right to freedom of expression, in belonging to political opposition parties, and urging that they are immediately released.
PLEASE SEND APPEALS BEFORE 6 JUNE 2014 TO:
Minister of Justice
Berhanu Hailu
Ministry of Justice,
PO Box 1370,
Addis Ababa,
Ethiopia
Fax: +251 11 5517755
Salutation: Dear Minister
Minister of Federal Affairs
D. Shiferaw Teklemariam
Ministry of Federal Affairs
P.O.Box 5718
Addis Ababa, Ethiopia
Email: shiferawtmm@yahoo.com
Salutation: Dear Minister
And copies to:
Prime Minister
His Excellency Hailemariam Desalegn
Office of the Prime Minister,
PO Box 1031,
Addis Ababa, Ethiopia
Fax: +251 11 552030 (keep trying)
Also send copies to diplomatic representatives accredited to your country. Please insert local diplomatic addresses below:
Name Address 1 Address 2 Address 3 Fax Fax number Email Email address Salutation Salutation
Please check with your section office if sending appeals after the above date. This is the first update of UA 263/11. Further information: http://amnesty.org/en/library/info/AFR25/007/2011/en
URGENT ACTION
OPPOSITION LEADERS DENIED MEDICAL TREATMENT

ADDITIONAL INFORMATION

Olbana Lelisa was a party official in the Oromo Peoples’ Congress (OPC) party when he was arrested. Bekele Gerba was deputy chairman of the Oromo Federalist Democratic Movement (OFDM) party and an English teacher at Addis Ababa University. Both men had met with Amnesty International delegates just days before their arrests. The Amnesty International delegation was expelled from the country on the same day that Olbana and Bekele were arrested. During pre-trial interrogation both were questioned about their meetings with Amnesty International.
During their trial, around May 2012, Olbana complained to the court that he has been attacked by a violent fellow prisoner who had been placed in his cell. The court took no action on his complaint.
The United Nations Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners provide that “Sick prisoners who require specialist treatment shall be transferred to specialized institutions or to civil hospitals.”
Since the arrests of Bekele and Olbana, the OFDM and OPC parties have merged to form the Oromo Federalist Congress (OFC). The OFC reported that another member – Mohamed Negashi, an OPC candidate in Dire Dawa during the 2005 elections, died of unexplained causes in detention in early 2014. His wife was denied access to his corpse for burial.
The OFC further reported that in March 2014 two young OFC activists were shot dead by police in Ginmir town, Oromia region. Seifu Oda, a 33 year old father of two, was reportedly taken from his home and shot in the mouth by police. The following day during protests about the killing, Seifu’s friend Abdi Bilya also an OFC supporter, was also reportedly shot dead.
The Ethiopian government is extremely hostile to dissent. Members of opposition parties and independent journalists are regularly harassed, arrested and prosecuted.
Large numbers of ethnic Oromos are regularly arrested on the accusation of supporting the Oromo Liberation Front. This includes many members and supporters of Oromo political opposition parties, and other people from all walks of life. These arrests are based on an actual or imputed opposition to the government.
In early 2011 – the year that Olbana and Bekele were arrested – hundreds of members of Oromo opposition parties were arrested, apparently as a result of the government’s fear that the Middle East and North Africa style uprisings would spread to Ethiopia. Large numbers of students from universities across the Oromia region were arrested during the same period.
The OFDM and OPC parties told Amnesty International that a number of their members arrested in March and April 2011 subsequently disappeared, leading to concerns that these individuals were being held in arbitrary detention.
Name: Olbana Lelisa, Bekele Gerba
Gender m/f: m
Further information on UA: 263/11 Index: AFR 25/001/2014 Issue Date: 25 April 2014
Source: Amnesty International  - PDF version

BREAKING NEWS – #OromoFDG2014 – PHOTOS – April 26, 2014: Oromo Students Nonviolent Movement at Wallaggaa University Against Eviction of Oromo Farmers from Finfinnee Surrounding and Expansion of Addis Ababa

BREAKING NEWS – #OromoFDG2014 – PHOTOS – April 26, 2014: Oromo Students Nonviolent Movement at Wallaggaa University Against Eviction of Oromo Farmers from Finfinnee Surrounding and Expansion of Addis Ababa

(April 26, 2014) – Oromo students’ nonviolent protests are underway at Wallaggaa University against the plan (called the Addis Ababa Master Plan) to evict millions of Oromo farmers and dispossess them of their land in Oromian districts surrounding Finfinnee under the pretext of the “urban development of Addis Ababa.”
According to published data, under the current TPLF regime, Addis Ababa has expanded by ~400% since 1991 (from ~13,763.3-ha in 1991 to ~52,706.2-ha in 2014 – see data here); even though the Oromiyaa Region is a federally constituted state, it continues to be annexed by the Habesha government of Addis Ababa.
Political analysts have stated recently that the current Addis Ababa Master Plan will potentially divide the Oromiyaa Region into two by the proposed plan’s annexation of Central Oromiyaa by Addis Ababa, and the subsequent eviction of the Oromo farming communities in Central Oromiyaa under the pretext of “industrial zones.” There are at least 8 industrial zones all over Oromiyaa, such as the Malka Jebdu area under the Dire Dawa Industrial Zone, the Ambo Industrial Zone, the Chinese-owned Bishoftu Eastern Industrial Zone – which is slated to extend all the way to Asella in Arsi Zone of Oromiyaa in the coming few years.
Gadaa.com
Gadaa.com
Gadaa.com
Gadaa.com
Remix – Jaafar Yusuuf’s Song on Finfinnee Remixed with the April 24 Oromo Peaceful Rally in Haramaya Against the “Addis Ababa Master Plan” to Evict Millions of Oromos from Their Land Around Finfinnee, and Against the Unabated Political Imprisonment of Oromos
Shukri Jamal – Abbaan Lafaa Dhabe Lafasaa / Vidiyoo: OroMP3.com
Gadaa.com

Thursday, April 24, 2014

BUQQIFAMA OROMOOTA SHAGGARII fi NAANNOO ISAA – Kutaa Shanaffaa

BUQQIFAMA OROMOOTA SHAGGARII fi NAANNOO ISAA – Kutaa Shanaffaa

 Ebla 24, 2014
DURAANDURSA
Dubbiftoota barreeffama kanaa jaalatamoo fi kabajamoo, kutaalee afran dabran akka argattanii dubbiftan nan abdaddha. Amma kutaa isa kana bakkuma isa dabre dhaabne irraayyi itti-fufnaa, yoo yeroo fi wanneen biroo isiniif hayyaman mee duukaa-bu’uuf yaalaa! Kana irratti dabaleesoo, kutaan kun isa xumuraa tahuu isaan asuma irratti, gurra isin buusuun gara wiirtuu dubbii kutaa kanaatti dabra.
Buqqifama Oromoota naannoo Shaggar akka fakkeenyaatti kan Oromoota Gullallee fudhachun, kutaalee dabran keessatti baldhinaan wajjumaan ilaallee jira. Oromoonni naannoo Shaggar kun buqqifama isa bara Minilik callaa otoo hin taane, mootummoota Habashaa dhufanii dabran shananii fi mootummaa isa ammaa kanaan buqqifamni irratti oofamaa ture, ammas irrumatti oofamaa jira. Uummanni naannoo kanaa akkuma Shaggar babaldhachaa adeemu, innis qeyee fi araddaa isaa irraa buqqifamaa adeeme. Silaa magaalaan kun dalga (“horizontal“) malee, ol (“vertical“) hin guddatuu amma manneen-dhoqqee Gafarsaa fi Buraayyuu irraa hamma Gaara Erer jalaa, Garjii fi gandeen Dirree Qubata Balaliyaa, Boolee duubaatti babaldhachaa jiru. Haatahu malee, buqqifamni inni ammaa kun akkuma buqqifama isa bara Minilik san suukkaneessaa fi badaa dha. Silaallee akka heera mootummaa Wayyaanee irratti barreeffameetti, magaalaa Finfinnee Shaggar keessatti fidhiin saba Oromoo ni eegama. Kun nama gowwoomsuu fi dabaaf kan heera san keessa gale malee, kan biraa hafee dhibba keessaa harki tokkichi-llee fedhiin saba Oromoo magaalaa kana keessatti hin eegamne. Garagalchoo taheeti fedhiin saba Oromoo magaalaa kana keessatti barbadaawaa jira.
Shaggar handhuura Oromiyaa irratti kan argamu tahee otoo jiruu, kunoo waggaalee 126 guutuu (1888-2014) aadaa fi Afaan Oromoo fayiif alagaa tahe argama. Magaalaa kana keessa uummanni Oromoo baay’inaan jiraatullee, dabalees karaa cufan isa marsee jirullee, guyyuu gara isaatti yaa’aa oolullee, wanneen isa barbaachisan gara irra-caalu guyyuu magaalaa kana “gabbarullee“, uummanni Oromoo guddichi kun, beekaa fi hissataan (hojii-jaalataan) kun guyyuu arrabsamaa, salphifaa oola. Kunoo, amma Habashoonni warra Tigaay kan duraanii caala itti-cimsuun Oromoota naannoo kana buqqisaa, qeyee fi gandeen qonnaan-bultootaa onsaa jiru. Dabraniituu lafa lafee Oromoo tahe kana, warreen isaanii fi nafxanyoota Amaaraa isaan haareyyii fi moofeyyiitti gurguratu. Sababa inbastimentii-tiin dhiiga-xuuxxuu fi lafe-nyaattuu biyyoota alaa, addunyaa mara irraa itti- waamanii qircachaa jiru. Uummanni Oromoo kallachumatti magaalaa Shaggar daangessee jiru, gosolii qaama Oromoo Tuulamaa yoo tahan, karaa Bahaa irraa gara sa’aan naannoftutti yoo deemne: Galaan, Gullallee, Aabbu, Meettaa Aabbuu, Bacho Badii, Meettaa Hoolotaa, Sulultaa fi Eekkaa tahu. Kana malee, Gullalleen karaa fuula Walloo irraa kan hafe, karaa hundaan goorolee fi gaarran jalatti gadeen ofii ittifatee hamma yoonaatti jiraate. Bulguun warra Minilik faallee isa liqimsee fixuu hin dandeenyee, kunoo amma bulguun warra Wayyaanee isa liqimsaa, liqimsiisaa jira. Seenaa Oromoota Gullallee, Eekkaa fi Galaan faa isa dhiigaan barreeffamaa nu dhaqqabe kana, kunoo ammas dhiigaa akka dhiigaan barreessinuuf, gabroomfatoonni Habashaa nu dirqisiisaa jiru.
SEENSA
Ammaan-tana massaan (sababni) warri Wayyaanee qonnaan-bulaa Oromoo buqqisaa jiraniif, dirbantii (“metropolis“) Shaggarii fi naannoo isaa misoomsuu fi industiroomsuuf kana jedhamu. Guddinnii fi misoomni manneeni fi gandeen uummataa buqqisu, duudhaa fi aadaa uummata barbadeessu, seenaa uummataa awwaalu, xinnaannoo (“ecology“) summeessuu fi gaaziin faalu, afaan uummata naannoo sanii, Afaan Oromoo mancaasuun kan warra alagaa bakka isaa buusu guddinaa fi misooma mitii, duguuggii uummataa fi aadaa Oromoo irratti xiyyeeffame. Mee amma akka dubbii nuuf gabaabsuufan barreeffata gabaabaa tokko, isan dhiyeenya kana walaloo tokko kan: “LAFEE OROMOO CACCABSITEE NYAATAA?” jedhamu wajjin, mandheewwan Oromoo garagaraa irratti baafamen armaan gaditti isiniif dhiyeessa.
Akkuma harra mandhee Oromoo isa “gadaa.com” jedhamu irratti dubbiftan, warri abbaa qawwee kunoo ijuma teenya duratti: Aannolee Lammaffaa fi Calanqoo Lammaffaa akka biraatti adeemsisaa jira. Habashoonni Tigraay humna qawwee fi humna abbootii qabeenyaa kanneen warra alaatti hirkachuun, Oromiyaa teenya akka dullacha masqalaatti qircatanii qircisiifachaa jiru. Kan nama dhibu warra isaan akka diina tokkoffaatti ilaalaa turan, nafxanyoota haareyyii fi moofeyyii kanneen Habashoota Amaaraa waammachuun, lafa lafee Oromoo tahe: Ambo irraa hamma Malkaa Jabduu fi Dirree Dhawaatti, Jimma irraa hamma Kombolcha Warra Qaalluu fi Baatii isaan Wallo keessaatti saammachaa, warreeni fi firoottan isaanii badhaasaa, waraabeyyii akka isaanii kanneen baargamaatti gurgurachaa jiru. Hubaddhaa! Awwaallan haadholii fi abbootii keenyaatu, dabreeyyuu kan jagnoota keenyaa kan akka Tufaa Munaa, Birraatuu Goolee, Waamii Garoo, Shabbuu Bordee fi Ilaansoo Halloo faatu buqqifamaa jiraa! Laggeeni fi harawwan Oromiyaatu summii fi xurii-ajaawaa gabroomfatoota Habashaatiin faalamaa jiraa! Daa’immaan Oromootu summii kanan dararamaa jiraa, itti-dabaleetuu dararamuuf deemaa! Yeroon iyyinee iyya dabarsinuu fi, ee akka Oromoota Kurnan Gullallee bara Minilik sanii: “uu uu qabi, dhayi” jennu abadan ammuma! Hayyee tokkummaa, tokkummaa! Karaa hundaan ijaaramuu, ijaaramuu! Karaa hundaan hidhachuu, hedhachuu dha mallisaa!”
Jalqabaaf bakka jirru marattuu walagayii fi hiriiratti gadi haa yaanu! Lakkii, ishiin namoonni keenya tokko tokko waan hundumaa beellama kennuun gara boruutti dabarsan, “ennaa Oromiyaan bilisoomte furmaata argata”, nuun jedhan kun gonkumaa hin tahu. Wanneen akkanaa kanatti xiyyeefannee tarkaanfachuun, sirumaa qabsoo saba keenyaa akka jabeeffachaa deemnu nu taasisa malee, kan isa laaffisuu miti! Akkuma yommuu leellisaa Minilik, Teedii Afroo fi warra Biiraa Baddallee irratti olkaane san kana irrattis bobbawuu qabna! Dabaleesoo, ishiin qaruuteewwan warra Wayyaanee: “Magaalaawwan naannoo Finfinnee Shaggar guddisuu fi misoomsuufi” nuun jedhan, dubbii sobaati. Uummata keenya qeyee fi araddaa isaa irraa buqqisaa, aadaa fi afaan keenya balleessuun kan warra abbaa qawwee bakka-buusaa, namaa-sa’a, lafaa-muka summeessaa, barbadeessaa guddinnii fi misoomni wayiituu hin jiru. Kun biyyee fi biyya Oromoo amaaromsuu isa lammaffaati! Kun biyya duubatti-hafaa fi warra duubatti-hafaan kan adeemsifamu malee, biyyoota qaroomina ammayyaatiin tarkaanfatan keessatti magaalaawwan guguddoon isaan xixiqqoo hin liqimsani, hin alkafatani. Fakkeenyaaf magaalmataa Biyya Jarmanii, Barliin ishiin amma keessa taa’ee waraqaa tana shalalu, naannoo ishii magaalattiiwwan xixiqqoo hanga: Duukam, Daalattii (“Alamganaa”), Sabata, Buraayyuu, Koloboo (“Mannaagashaa”), Aqaaqii Basaqaa, Qilinxoo, Sandaafa, Laga Xaafoo, Bakkee, Caancoo fi Sululta faa hin geenye 20 oltu jiru. Motummaan Jarmanii mootummaa qaroomee fi dimokiraatawaa waan taheef, magaalattiiwwan kanneen Barliin jala galchuuf hin aggaamu. Yoo tasa aggaamee immoo uummata naannoo tanaa callaa otoo hin taane, Jarman guututuu itti-ka’uun aangoo irraa isa buusa. Biyyoota qarooman kanneen keessatti magaalaawwan xixiqqootu filatama; jaalatama. Walittii qabiitii summeessin kun kan warra duubatti-hafoo akka warra Habashaa kanaati. Innin waayee Barliin irratti jedhe kun Roomaa fi Paaris, Osloo fi London faafis kan tahu. Kanaafuu, nuti uummata keenya fi Oromiyaa teenya summii fi xurii, diiguu fi mancaasuu warra abbaa mancaas jalaa oolchuuf, alaa-manaa oljennee mee haa tarkaanfannu! Mee iyyinee iyya haa dabarsinu!
Mee isan kanaa olitti waayee magaalaa Barliin faa kaasuun biyyoota teeknolojii fi saayinsiin sokkan keessatti, magaalaawwan xixiqqootu irra filatama jedhe san baldhinaan haa ilaallu. Kanan as irraatti jala harriqee akkan kaasuuf, na dirqisiisee wallaalummaa fi duubatti-hafummaa ginni-bittee Tigraay hafarsaa jiruu kana. Isaan keessaa gariin isa “guddinaa fi misoomaan” nu gowwoomsuuf tattaafatan sanillee achi darbachuun, “jaalattanis, jibbitanis karoorri keenya hojii irra ooluu qaba” nuun jechaati jiru. Warri Wayyaanee kun ifumatti nama gowwoomsuuf aggaamanii yommuu namni harkatti dide, suduudumatti (ifumatti) maalummaa isaanii namatti agarsiisu. “Wanni isin galchu hin jiruu, numatu isiniif murteessa!” nuun jedhu. Maali Mallas Zeenaa isaanii: “kan Dargiin waggaalee 17 isin bite, nuti waggaalee 27 isin bituu hin daddhabnu“, nuun jedhee ture mitii? Harra ardii Oroppaa kanatti namni magaalaawwan xixiqqoo keessa jiraachuu sonaan filata. Hojiif jedheeti malee, namni magaalaawwan guguddoo irraa bayee baadiyyaa keessatti mana ijaarratee jiraachuu fedha. Kunis akka magaalaa Shaggar tahu baatus, magaalaawwan guguddoo keessa qilleensa faalamaatu heddummaata. Keessumaa namoonni ijoollee qaban, magaalaawwan xixiqqootti galuun ijoolleen isaanii akka qileensa qulqulluu unacha guddattu fedhu.
Habashoonniwallaalummaa fi duubattafummaafarrummaa margaa-mukaa, bulgummaa bosonaa-daggalaa isa Gondorii fi Maqalee irraa baattatanii, qawwee wajjin obbolaa-lakkuu godhachuun Oromiyaa seenan kana, “guddinaa fi misooma” taasisuun nutti gurgurachuu barbaadu. Waraabeyyii biiftuun itti-bariite tahuun isaanii gaanaa hin galleef jechaa dha! Eekaa: oftuulummaan, ofguurummaa (“arrogance“) fi sanyummaan akka ija nama cufu ni beekna. “Hin bareetu seetee intalli mana keessatti a–e“, jedha Oromoon keenya waan akkanaatiin!
QAAMADUBBII
Koloneeffatoonni Amaaraa ofii-saanii, miseensota birookiraasii fi waraana isaanii bira dabranii uummata isaanii kabajamaa fi miskiina kana jibbaa fi tuffii, oftuulummaa fi sanyummaa qaban san isas barsiifachuuf carraaqaa jiru. Garuu, wanni kun isaaniif akka fiixaan hin baane abdii guddaa qabna. Shaggaris, Oromiyaanis jara qawween itti-dhufe san callaa miti kan keessummeessaa, afaanii of-fuudhee sooraa jiru. Uummanni Habashaa kabajamaan kun, kan warra Amaaraas, kan warra Tirgees rakkoo fi gadadoo, beela fi jeejee baqachuun duris otoo Oromiyaan teenya hin qabamin, erga qabamtee boodas numa dhufu. Aadaan Oromoo inni keessummaa kabajuu fi inni rakkataatti waan qabu maraan birmatu sun akka jarreen kanatti harkisaa hin qusanne, afaansaa hin waakkanne isa godheeti jira. Ginni-bittee Habashaa fi illiitonni isaanii jaalatanis, jibbanis akkuma jagnichi keeenya inni nu jalaa kufe, Jaarraa Abbaa Gadaa jedhe san: “bilisummaan Oromoo akka du’aatii waan haftuu miti!
Isaan nu takka Biyya Hindii nu geessanii nu fidanis, takka Biyya Faransaa nu geessanii nu deebisanis, takka akka Alaqaa Taayyeen jedhu san “bishaan Haroo Walaabuu keessaa” akka qorxummii nu baasanis, nutii fi isaan akka biyyoota ollaa tahaniitti waggaalee kuma danuu fi bardhibbee meeqa meeqa walmaddii jiraannee jirra. Isan jaalatanis, jibbanis uummata Oromoo kitila 46 (46 000 000 +) ol tahe kana Gaafa Afrikaa irraa buqqisuun ardiiwwan biroo geessanii qubachiisuu hin dandayanii, akkuma biyyoota ollaalee tahaniitti walcinaa jiraanna. Ennasis uummata isaanii rakkatee namummaan namummaf nutti dhufu, akkuma aadaa keenya isa boonsisaa kanaatti waan qabnu maraan keessummeessina. Kanaaf, lafarraa-duguuggii (“ethnic cleansing“) isaan kunoo amma ijjeen teenya fi ijjeen addunyaa fuulduratti uummata Oromoo isa naannoo Finfinnee Shaggar irratti adeemsisaa jiran waltaanee oljechuun ofirraa qolachuu malee, filmaata biraa hin qabnu. Jarri kun uummata keenyatti ba’aa inni baatee deemuu hin dandeenye itti-fe’aa jiru. Akka nama tokkootti waltahuun akka fincila-diddaa gabrummaa jabaannee itti-fufnuuf nu dhiibaa jiru. Egaa, erga isaanumtuu barbaadanii akkuma Falastiinotaa, isaan akkuma keenya qeyee fi araddaa ofirraa buqqifamnaan intifaadaan olka’anii sanaa nutis: intifaadaa, intifaadaa jechuun garuma fuulduraatti tarkaanfachuu qabna!
Mee walaloo kiyya tokko, kanan oggaa isaan teessoo Mootummaa Oromiyaa Finfinnee irraa gara Adaamaatti hariyan san, hiriira nagaa isa Oromonni Biyya Jarmanii jirru goone irratti, kan dubbifame keessaan tarree lama qofa as irratti isiniif tuqa:
Adurreenillee ishiin nagaa qabdu
Yoo goleetti dhiiban ciniinun daddhabdu
“*
Maarree, adurreen ishiin akkasitti nagaan beekamtu yoo goleetti (maxxanatti-”corner“) dhiibamte, qeensa fi ilkaan ishii saniin namatti kaati. Kun kan adurree duwwaa otoo hin taane, uumaa ilmoo namaa fi ilmoolee bineeyyii-ti. Warri Wayyaanees, nafxanyoonni haareyyii fi moofeyyiin kanneen warra Amaaraas kana beekuu qabu! Harra nuti dhalawwan Oromoo bineensummaa mootummoota Habashaa kanneen durii (Hayila-Sillaasee fi Dargii) fi isa ammaa kana baqachuun garaa waaqaa hunda jalatti faffacaanee argamna. Adaala Afaarii fi Somaaliyaa miilaan kunnee, kaan irbaata qurxummii nama-nyaataa, shaarkii jedhamu irraa kanneen hafne; daangaa Sudaani fi Liibiyaa qaxxaamurree, Adaala Sahaaraa miilaan keessa dabarree, Garba Jiddu-Galeessaa irratti kanneen garagalfama yabaloo (bidiruu) irraa hafne, biyyoota hedduu geenyee jirra. Kunoo, nuti harra Kanaadaa irraa hanga Meeksikoo fi Arjantiinaa-tti, dachee Utubaa Boroo (“North Pole“), Noorwee irraa hanga Kaayiroo fi Afrikaa Kibbaatti, Senegaal irraa hanga Biyyoota Arabaa fi Indiyaatti, Naarobii irraa hanga Awustiraaliyaa-tti faffacaanee argamna.
Ginni-bittee Habashaa inni waraabeyyiitti of-geeddaruun nu “nyaatee“, kanneen “nyaachaaf” isatti heddumaanne manneen hidhaatti nu naqee, kaan irbaata xiyyiitii godhatullee kunoo numa jirra! Minilikis, Hayila-Sillaaseenis, Dargiin Mangistuu Hayila-maaramis, Wayyaaneen Mallas Zeenaas, lafarraa duguuganii nu fixuun gonkumaa hin taanefii, kunoo humnaWaaqatiin numa jirra! Kan inni akka bineensa daggalaa nu godhate, kunoo biyyoonni kanaa olitti kaafne namummaaf namummaan nu simatanii akka namaatti jiraachaa jirra. Dachee teenya irratti, biyyuma keenya keessatti akka ilmoo namaatti jiraachuu nu hanqisanii, biyyoota alagaa keessa akka ilmoo namaatti jiraanna. Kanaaf, hayaa kanaaf qonnaan-bultoonni Oromoo isaan naannoo Shaggaris tahee, isaa naannolee biroo kanneen buqqifamuun carraa isaanii tahe, dabreetuu uummatoota Sulula Laga Omoo, Gambeellaa fi Beenishaangul isin cinaa jirraa, iyyinee iyya isiniif addunyaatti dabarsinaa jabaaddhaa jennaani!
XUMURADUBBII
Dubbiftoota barreeffata kanaa jaalatamoo fi kabajamoo, kunoo akkuma beektan barreeffama kana kutaa tokko irraa hamma kutaa shanaffaatti qoqqooduun isiniif dhiyeesseen jira. Dubbiin amma irratti walmariyachaa jirru tun dubbii laayyoo taatee miti! Dubbittiin dubbii lafaa fi lafee uummata keenyaa tan ilaaltu. Dubbii laayyoo hin taane tana, dubbii lafee akkanumatti dubbifneetoo bira kutuu hin dandeenyu. Sirriitti wanneen gochuun nu irraa eegamu irrattis walmariyachuu qabana. Uummanni Oromoo guddichi kun, uummata akka lafaati. Uummata akka lafaa waan taheef, kunoo waggaalee 140 gabrummaa fi roorroo warra Habashaa obsa guddaadhaan baachuun as gaye. Kunoo, ammaan tana warri Wayyaanee, nafxanyoonni haareyyii fi moofeyyiin warra Amaaraa obsa isaa isa guddaa san fixachiisaati jiru. Sabni guddaan akka saba Oromoo kan obsa guddaan gabrummaa baatee jiraate, gaafa ba’aan gabrummaa sun sonaan itti-ulfaatee baachuu daddhabe, akka gafarsa madaayee taha. Gafarsa waraanamee kufee, booda olka’uun nama isa waraane sanatti fiigu, wanni isaa dhaabuu dandayu tokkollee hin jiru. Mukaa fi kattaallee jijjigsuun kan isa waraane sana bira dhaqqabuun humna qabu hundaan, gaafa qabu hundaan buqqisee garagalchuun barbadeessa.
Ginni-bittee Habashaa fi illiitonni isaanii kan warra Tigrees, kan warra Amaaraas jarreen isa harraa malee, kan boruu hin yaanne, uummataa fi saba Oromoo akka gafarsa kanaa olitti himame kanaa gochuuf deemu. Gaazexeessaan Amaaraa tokko: “Oromoonni Addis Ababaan keenya jechuun, babaldhachuus hin qabdu nuun jechuun qoosu” jedhee ture. Barateeyyiin (“educated“) isaanii waayee Aaannolee fi Calanqoo irratti “ni sobdu” nuun jedhanii jiru. Gariin keessa kutaniiyyuu uummanni Oromoo fi Muslimoonni Toopphiyaa waayee seenaa bardhibbee 16-ffaa irratti Habashoota “dhiifama gaafachuu” akka qaban ololaa fi duula hamaa adeemsisaa jiru. Dabranis siidaawwan Minilik faashistichaa magaalaawwanii fi gandeen keenya keessa akka dhaddhaabnuuf nu abboomaa jiru. Muummiyyeewwan Amaaraa isaan: paartiiwwan, mandheewwan interneetaa, buufata raadiyoolee fi tiibiiwwanii, gaazexaalee, kitaabeewwanii, paaltokii-maaltokii faa gaggeessan, alaayyis biyyaayyis duula fi maqaxureessii jibbamaa fi jibbisiisaa Oromoota fi saba Oromoo irratti oofaa jiru. Jarreen kun akkanatti: uummata Oromoo, saba Oromoo fi Oromiyaa madeessaa, “wajjin taanee Toopphiyaa kottee warra Wayyaanee jalaa haa baafnu!” nuun jedhuu? Impaayera Toopphiyaa isaanii tana, ishii daran bosobbofta tana isaanumti of-irratti diddiigaa akka jiraan gowwaa dhiisitii raatuunillee ni beeka!
Kan nama dhibu jarreen kun maqaa uummata Amaaraa kabajaamaa kanaan daldalaa jiru. Uummanni Habashaa warri Amaaraas, warri Tigrees bineensummaa ginnta-bittee isaanii jalaa, jeejee fi beela, rakkoo fi gadadoo jalaa baqachuun yeroo addaddaa gara biyya teenya, Oromiyaa dhufanii jiru. Uummanni Oromoo abbaan firaa fi abbaan nagaa isaan simachuun waan qabuun isaan keessummeessee argama. Kunoo, amma muummiyyeewwan isaanii kun harka-laateef nyaachuun, qodaalee itti-nyaatan caccabsuun namoota nagaan wajjin jiraatan walitti kakaasuuf summii hamaa tuttufaa, bittimsaa jiru. Maali gama sanaa jaarmaan, gurmee fi paartiin tokko kan warra uummatoota walitti diruuf deemu kanaan: “lakkii, waan akkanaa dhiisaa!” jedhuun dhabama? Nafxanyoonni fi jalaa-jaleewwan isaanii kunoo Oromoota irratti duula afaanii bira kutaanii, duula irree fi eeboo jalqabaniitoo jiru. Fakkeenyonni lamaan: inni magaalaa Biyya Amaaraa, Baahir Daari-tti namoota ispoortii Oromoo irratti tahee fi inni barattoonni Amaaraa magaalaa Oromiyaa Kibbaa, Shaakkisoo-tti adeemsisan nafxanyoota haareyyii fi moofeyyii kan qullaa isaanii dhaabee maalummaa isaanii nuu fi addunyaatti agarsiisu!
Seera Toopphiyaa isa amma jiru keessatti, naannoleen saglan alaabaa naannoo ofii fi kan Toopphiyaa fannifatu. Oromiyaa keessatti alaabaan Oromiyaas, kan Toopphiyaas walcinaa kaayamu jechaa dha. Ijoolleen Amaaraa isaan magaalaa Shaakkisoo, mana-barumsaa oliyyaa keessaa garuu, oggaa alaabaan Oromiyaa fannifamu itti-qoosuu, itti-wacuu fi arrabsuu bira dabruun buqqisanii darbachuuf itti-ceyani. Kana irratti kan walitti-bu’uutiin barattoota saboota lamaanii jidduutti jalqabame. Ijoolleen Amaaraa miskiinonni kun hubaatii (“victim“) baattuuwwan “PHD“, “MA” fi “BA” warra Amaaraa tahan jechaa dha. Nama sammuu fayyaalessaan yaaduuf, wanneen amma illiitonni Amaaraa Oromoo fi Oromummaa irratti adeemsisaa jiran hin galuufi. Ammoo, nu Oromoota irraa maal, maal faatu eegama? Maal, maal faa gochuu qabna? Nu Oromoota aadaa fi duudhaa keenya boonsisaa kanatu, oftuullummaa fi sanyummaatti akka hin amanneef nu dhoowwa! Oftuulummaa fi sanyummaa illiitota Habashaa kana, namummaa fi obbolummaa ilmoo namaatiin ofirraa qolachuutu karaa isa qajeelaa fi isa nama baasu taha! Sirna Gadaa raajeffatamaa san Habashoonni humna qawweetiin itti-duuluun balleessanillee, inni hin bannee lafee fi dhiiga keenya keessatti baqachuun jiraatee; ammas jiraachaa argama. Seera Caffee Gadaa isa lammiiwwan mara walqixxummaan bulchu sanatu, kaayyoo amantii Oromoo, yaada bu’ura Waaqeffannaa isa: “ilmoon namaa marti, amantii fi afaanonni isaa marti uumaa Waaqaati; walqixxee dha” jedhuu fi isa “ilmoo namaatiin daldaluun haraamuu dha; hooda; oola!” jedhu sanituu ,hardhas akka nuti walqixxummaa fi obbolummaa dhalawwan namaa maraatti amannu nu taasisa. Dabalees isaan kun mirgaa fi haqa keenya isa gabroomfattoota Habashaatiin nu irraa mulqame kana waltaanee, oljechuun akka deebifannee gonfannu nu godha. Seera Gadaa fi amantii Waaqeffannaa keessatti mirgaa fi haqa ilmoo namaa dhiisitii, kan bineeyyii-llee ni kabajama. Namaa-sa’a, margaa-muka, laflootuu-baratuu faa barbadeessuun, mancaasuun dhoorkaa dha ture; hooda ture!
Kanaafuu, aadaa fi duudha keenya irratti hundoofnee, safuu fi safeeffata uummata keenyaa qabannee, cimnee walcimsuun, ijaaramnee walijaaruun, tokkoomnee waltokkoomsuun, karaa maraan hidhannee walhidhachiisuun bilisummaa fi walabummaa keenyaaf arkaanfanna. Birmadummaa uummata keenyatii, bilisummaa saba keenyatii, walabummaa biyya keenyatii qabsaawuun amantii keenyaanis, aadaa Gadaa keenyatiinis eebbifamaa dha! Dabreeyyuu seera Tokkummaa Mootummoota Waltahanii-tiin (ToMoWa – “UNO“) deeggaramaa dha! Mee haa tahuutii, waayee isa barreeffamni kun irratti xiyyeeffamee jechuun, waayee “Buqqifama Oromoota Naannoo Shaggar“, kan ilaalu irratti maal maal faa gochuu akka qabnutu kanaa gaditti tokko tokkoon isiniif tarreeffama:
1) Dubbiin tun dubbii Oromoota Shaggarii fi Naannoo isaa callaa ilaaltu waan hin taaneef, nuti Oromoonni alaa-manaa waltahuun kana irratti xiyyeeffachuun sochowuu dha qabna! Dubbiin tun bubbii saba keenyaa waan taateef, akkuma ennaa sana waayee faarsituu Minilik sanaa, Teedii Afroo fi Biiraa Baddallee irratti waltahuun bobbaanee sanatti, isa kana irrattis waltahuun irratti bobbawuu qabna!
2) Nuti Oromoonni biyyambaa (“diaspora“) jirru akkuma bara Wayyaanonni magaalmataa Oromiyaa, Finfinnee Shaggar irraa gara Adaamaatti dabarsanii hiriira-nagaa bawuun addunyaa guutuu keessatti dura-dhaabanne san, isa kanas akkanumatti dura-dhaabachuutuu nu baasa. Kanaaf, nuti Oromoonni ardiiwwan: Ameerikaa Kaabaa, Ameerikaa Kibbaa, Oroppaa, Afrikaa, Asiyaa fi Awustiraaliyaa keessa biyyoota fi magaalaawwan addaddaa keessatti argamnu dubbii tanaaf xiyyeeffannoo fi ilaalcha olaanaa kennuun: walgayiiwwan kurfeessuun irratti walmariyachuu, hiriira kurfeessuu, waraqaalee garagaraa qoppheessuun miidiyaalee – gaazexoota, barruuleewwan, raadiyoolee, tiibiiwwan, interneetota faa irratti akka dubbatamanii fi akka bayan gochuu dha. Ani akkan qalbeeffaddhetti nuti yeroo mara qopphii hedduu cimaa kurfeessineeti warra alaa, jechuun warra biyyoota keessa jiraannuu san heddumminaan waamuu daganna. Qopphiilee akkanaa kana irratti namoota gaazexaa fi namoota raadiyoo waamuu cufumaa dagannee jirra. Fakkeenyaaf, oggaa addunyaa marattiIRREECHA akkanatti bareeduu fi isa aadaa Oromoo akkasitti miidhagsee agarsiisuu qoppheessine, gaazexoota biyyoota alaa meeqa irratti baasifannee argamna? Amma barattee kana daddafnee wayyeeffachuutu karaa qajeelaa taha.
3) Nuti Oromoonni oggaa buqqifama Oromoo kaafnu, dubbannu, barreessinu mara buqqifama uummatoota Sulula Laga Omoo, kan warra Gambeellaa fi warra Beenshangul faas himuu fi barreessuu qabna. Kana kan nu dirqisiisuu namummaa fi harqoota gabrummaa Habashaa isa wajjin jalatti argamnuu kanaati. Keessumaa Habashoonni Wayyaanee fi kanneen warra Amaaraa uummatoota Sulula Laga Omoo kanneen sablammiiwwan addaddaa tahan kan lakkoofsaan kuma shan, kuma kudhan, kuma digdama, kuma soddomaa faa tahan, warra dur lafarraa duguuggii Minilik faa jalaa miliqanii hammi tokko as gayan, hardha lafarraa buqqisaati jiru. Habashoonni dur isaan kana akka bineensa daggalaatti adamsuun qabanii, gabaa biyya keessaa fi biyyoota alaatti gurgurachaa turani. Isaan kun harrallee Habashoota akka lammiiwwan Toopphiyaatti hin ilaalamani. Hardhallee gabroota (“slaves“) jedhamaniitoo arrabsamu, salphifamu. Keessumaa barateeyyiin Oromoo fi Waldaan Qorannoo Oromoo (OSA) kanaa irratti xiyyeeffachuun waayee uummatoota kanaa: biyyoota Afrikaa fi Tokkummaa Afrikaa (AU), Afro-Ameerikaanota, ToMoWa (UNO) faatti beeksisuu qabu! Ee, “Gabroonni, Gaallonni, Walaamonni, Gudeellonni, Shanqilloonnishirrixaamonni, minaa-mintoonni“, kunoo harras lafarraa duguugamaa akka jiranii fi akka lafa irra-qubatan wajjiniin gurguramaa jiran, addunyaatti beeksisuu qabna!
4) Nuti Oromoonni keessumaa kanneen biyyambaa keessatti argamnu, jaarmolee fi gurmeewwan uummatoota kanaa olitti kaafamanii fi kan warra Afaari fi Sidaamaa faa waliin, obbolummaa akka haaraatti bu’ureeffachuun waliin sochowuun mishoo taha. Amma uummanni Oromoo mana hidhaa Habashaa, Karchalleetti uummatoota Kibbaa kan lakkoofsaan hedduu tahan wajjin hidhamee jira. Uummatoonni gabroomfaman kun Karchallee koloneeffatoota Habashaa, wajjumaan caccabsanii akka keessaa bayan mamiin tokkollee hin argamu!
5) Jaarmoleen Bilisummaa Oromoo kanneen addaddaa garagarummaa isaan jidduutti argamu dhipphifachuun, yookaan immoo hiikkachuun wajjin hojjachuu fi dabreeyyuu Odaa tokko jalatta walitti qabamuun tarkaanfachuutu, isaanis, uummataa fi saba Oromoos kan baasu taha. Waggaalee 24 guutuu addaan-faffacayanii adeemuun kun isaaniifis, Oromiyaa teenyaa fis hin tollee, mee amma uummata Oromoo guddichaa fi beekaa kana dhagawuun tokkummaa Oromoo nuuf haa jabeessani. Ijaarsonni kun dirree qabsoo Oromiyaa keessatti, daran cimuuf halkanii-guyyaa irratti hojjachuu qabu!
6) Uummanni Oromoo bakka jiru maratti, alaa-manaa ijaaramuu qaba. Inni ijaaramee immoo walitti qindeeffamuutu akka. Furtuun qabsoo saba gabroomfamee “ijaaramuu dha“! Hayyee, ijaaramuu, ijaaramuu, alaa-manaa ijaaramuu! Xiqqaa-guddaan ijaaramuu! Dhiiraa-dubartiin ijaaramuu! Inni ijaarame kun immoo walitti qindeeffamuun, sochowuu dha dubbiin qabsoo bilisummaa! Erga ijaaramee, erga walitti-qindeeffameewoo? Eekaa, karaa maraan hidhatanii wal-hidhachiisuu dha! Hayaa, karaa maraan Oromiyaa guutuu keessa bakka maratti, hidhatanii wal-hidhachiisuutu dubbii bilisummaa fi walabummaa Oromiyaati. Abadan dubbii tanaaf, beellama kennaniifii gara boruutti dabarsuun waan tahuu miti! Yaa Oromoo koo erga ijaaramnee, erga tokkoomnee, erga hidhannee nuti gaalana Abbayyaatii, gabroomfatan kamiyyuu nu dura dhaabachuu hin dandayu. Barreeffata kana keessatti Seenaa Ka’umsa Oromoota Kurnan Gullallee, isa bara 1878 isiniif ibseen ture. Qoonni dubartoonni Oromoo Gulllallee, ka’aniitoo biyya kakaasuuf godhan sunis dhiyaatee ture. Waayee: iyyii iyya dabarsii fi dubbii, “uu uu uu qabi, dhayi!” sanaas isiniif kaaseen ture. Kun nuti itti-beeknaan, akka gaariitti irratti hojjannaan kan tahuu dandayu.
Mahatama Gandhi: “nuti waltaanee hundi keenya Gaara Himaalayaa irra baanee yoo gadi-fincoofne, fincaan keenya kuniyyuu koloneeffatoota Ingilizii haree haxawuun nurraa baasa.”, jedhee ture. Bara inni kana jedhe san uummanni Indiyaa kitila 400 (400 000 000) ture. Koloneeffatoonni Ingilizii fi gargaartuuwwan isaanii, miseensonni waraana Ingilzii faa yoo heddummaatan kuma dhibba lama (200 000) tahuuyyu. Ani kanan isa kana as irratti kaase, karaa nagaatiin walabummaa keenya arganna jechuuf otoo hin taane, uummanni Oromoo guddichi kun ijaaramee, tokkoomee, hidhatee sochoonan qabsoo isaa bakkaan gayachuu akka dandayu jala harriquufani. Inni namoonni keenya tokko tokko “karaa nagaatiin, karaa dippilomaasitiin, lammummaa Toopphiyaa argachuuf” faa nuun jedhan kun, karaa bilisummaa otoo hin taane, karaa gabrummaa fi karaa badiisaati. Uummannii fi sabni Oromoo inni humna meeshaa waraanatiin cabee, ammallee humna meeshaa waraanatiin dhiddhiitamaa jiru, humnuma meeshaa waraanaa saniin bilisummaa ofii deebiseetoo gonfata! Kanaaf immoo uummanni Oromoo: “ani meeshaa waraanaan dhabe” jedhee uummata nyakkisuu miti. Akkan kanaa olitti ibseetti, nuti karaa maraan ijaaramnee olkaanan, meeshaan waraanaa achuma Oromiyaa keessa ciisaa jira. Gabroomfataa meeshaa waraanaa mataa irraa hamma miilaatti hidhatee: namaa-sa’a, margaa-muka, lagaa-hara faa summeessaa, gubaa, barbadeessaa jiru irraa hiikkannee of-hidhachiifnee sochowuun namaanis, Waaqaanis eebbifamaadha!
7) Oromoonni Naannoo Shaggar kun yommuu buqqifaman isaan wajjin: afaan, aadaan, seenaa fi amantiin Oromoo Waaqeffannaan buqqifama. Oromoonni naannoo kanaa itti-duula fi duguuggii, bara Minilik irraa kaasuun itti-fufaa as gaye ofirraa qolachaa as dhaqqabanii jiru. Naannoo seena-qabeessicha kanatti Afaan Amaaraas, Amantiin Ortodoksiis daangaa magaalaa Shaggar irratti dhaabatee hafa. Uummanni Oromoo kun guyyuu amantii Waaqeffataa duukaa kan bu’aa oolu. Galmi akkaan beekaman sun, Galmi Maaram Haadha Abbayyii wiirtuu Finfinnee, Birbirsa (Piyaassaa – Araadaa) irraa wantee (kiilomeetira) 18 callaa fagaachuun, Gaara Hococaa jalatti ammayyuu argama. Afaan Amaaraa ijoollee manneen barumsaa galte duwwaatu beekama malee, qunnaan-bulaan Oromoo waa tokkollee hin beeku. Warri Wayyaanee fi nafxanyoonni Amaaraa isa kana balleessuuf, kan Minilik faan, Hayila-Sillaasee faan, Dargiin faa yaalanii daddhaban fiixaan-baasuuf maqaa magaalaa babaldhisuutiin, maqaa guddinaa fi misoomatiin itti-ka’ani. Kana malees, birbirsi, heexoon, odaan, harbuun, qilxuu fi gaatiraan Oromoo kanneen wagaalee 200 ol tahantu naannoo kanatti ammallee: Gooroo Sulultaa, Gaara Koloboo fi Gaara Hococaa, Tulluu Furii, Gaara Erer, Gooroo Qabbanaa jalaa fi gubbaatti argamu. Isaan kanas barbadeessuun lafee fi dhiiga Oromoo barbadeessuu dha. Mootummaan Wayyaanee inni gara bineensummaatti of jijjiire kun bosona Oromiyaa, Iluubbaa Booraa naannoo Yaayyoo irraa oggaa mummuree, cicciree barbadeessu, sunmtuu mee bosona UNESCO-n beekame agarreeti jirra. Kun roorroo hamaa isa nafa uummata Oromoo buqqisuu wajjin kan addaan-bawuu miti! Kunoo, ammammoo hambaa qaroomina Oromoo isa durii-durii kanneen naannoo kanatti argaman, Malkaa Quncuree fi Maaram Adaadii faa buqqisuuf deema. Isa kana hundaa alaa-manaa waltaanee dura-dhaabachuu qabna!
8) Amumayyuu warshaalee fi industiriiwwan magaalaa Shaggarii fi magaalaa Aqaaqii Basaqaa keessatti argaman dhangalayaa summaawaa, gattaa faalamaa fi kosii ajaawaa gandeeni fi qeyeewwan qonnaan-bulaa Oromootti gaddhiisaa jiru. Bishaan-lagaa fi bishaan-boollaa inni uummanni Oromoo dhugu summaawee jira. Keessumaa Oromoonni naannoo Aqaaqii Baldhoo (“Abbaa Saamu’eel“) jiran, namaa fi horiin isaanii dhibee kanarraa dhufeen rakkachaa jiru. Kana irratti Mootummaan Naannoo Oromiyaa fi Bulchiinsi Magaalaa Shaggar walmariyachuunfala hatattamaa irra gawuu qabu. Dhangalayaan kunii fi kosiin kun boolli hedduu gadi fagatee qotameefii achi keessatti gubachuufii gadi-fageenyaan awwaalamuu qabu!
9) Erga Habashoonni barbaadanii, erga isaan goleetti nu dhiibanii, waltaanee Afaan Amaaraa inni qawween biyya keenya seenee, qawween nutti fe’ame kun akka nurraa ka’uuf warraaqna, sochoona! Oromiyaa mara keessatti ijoolleen Oromoo wanni ishiin afaan kana barattuufis, wanni afaan kanaan barattuufis sababni tokkollee hin argamu. Kutaa tokkoffaa irraa hanga kutaa 12-tti Afaan Oromootiin baranna. Afaan Ingilizii immooo akka afaan addunyaalessaatti barachuu san ittuma-fufna. Kana irratti dabaluun ijoolleen Habashaa kanneen Oromiyaa keessa jiraatan, Afaan Oromoo barachuu fi isaan barachuunis dirqama itti-taha. Kana irratti dabalee ijoolleen Habashaa kun bakka gamtaataan jirtuutti afaan ofiitiinis barachuun sirriidhuma. Namoonni Amaaraa isaan Oromiyaa keessa akka waaraatti jiraatan, jechuun namoota yeroof dhufanii deeman otoo hin taane, afaan biyya keessa jiraatanii kana, Afaan Oromoo barachuu fi dubbachuun seera biyyoonni marti ittiin-bulani. Nama barabaraan nu keessa, nu wajjin jiraatee afaan keenya dubbachuu didu irraa, waa bituu fi waa isatti gurguruu dhaabuu qabna!
10) Magaalaan Shaggar Oromiyaa amaaromsu irraa of-eeguu qaba. Shaggar wiirtuu fi magaaalmataa Oromiyaa waan taheef, mataan isaa Oromoomuu qaba! Sadarkaa sadarkaan Afaan Oromoo magaalaa kana keessatti dursee Oromootaaf, booda immoo namoota maraaf kennamuutu karaa qajeelaa dha. Kana irratti shoorri Mootummaan Naannoo Oromiyaa, OPDOn qabuu murteessaa dha. OPDOn “keenya” mataa olqabateetoo deemuutu isa irraa eegama. Jaarmaan kun shimala seenaa fi eeboo ekeroota gootolii Oromoo jalaa bawuuf, yeroon inni gara qeyee Oromootti, gara gaaddisa Odaa jalaatti deebiwu amma carraan isaa!
11) Warra Habsahaas tahee warri biyyoota alaa isaan manneen seedataa fi daldalaa Oromiyaa keessatti babbanatan, dabrees isaan warshaalee bu’ureeffatan yoo xiqqaate, namoota achi hojjatan keessaa dhibbayyaan 70 (70%) Oromoota tahuutu irra jira. Yoommoo kan hojii-barumsaa fi teeknikaatiin walqabatu tahe, kun akka barbaachisaa tahetti gadi-siquu dandaya. Kana immoo namoonni Habashaa waan dabaan “hammana mindeessinee jirra” jedhaniif, tarroon (liistiin) namoota achi keessa hojjatanii ifaa tahuu qaba!
12) Oromoonni biyya ofii keessatti: Shaggarii fi Jimmattis, Naqamtee fi Dirree Dhawaattis, Fichee fi Gobbattis, Kamisee fi Nageellee Booranaa faattis manneen bunaas tahee, manneen nyaataa seenanii afaan Oromiyaatiin, afaan ofiitiin tajaajilamuu qabu. Wallaalummaa fisanyummaan nafxanyootaa inni afaan naannoo jiraatanii san isaan lagachiisu kun, hundeedhaan buqqifamee Oromiyaa keessaa darbamuu qaba. Biyya Oromoo keessatti nama achitti dhalatee guddate dhiisitii, qotiyoolee fi fardeen Oromootuu Afaan Oromoo ni dhagayu. Nafxanyoonni fi ijoolleen isaanii sadarkaa kanatti ofumaan of-gadi-buusuu hin qabani. Mootummaan Naannoo Oromiyaa warra manneen seedataa fi daldalaa keessa hojjataniif, barumsa Afaan Oromoo isa ariifachiisaa (“crash course”toluma akka barataniif karaalee fi haallan mijeessufii qaba!
13) Magaalaawwan Oromiyaa isaan Oromiyaa jalaa baafamuun Toopphiyaa jalatti ramadaman kanneen akka: Finfinnee Shaggar, Jimmaa, Dirree Dhawaa faa Oromiyaa jalatti deebiyuun achumatti ramadamanii yoo barbaachisaa tahes, Oromiyaa jalatti mataa isaanii dandayuutu sirrii dha. Magaalaan biyya obbolaa keenyaa kan warra Sidaamaas, Hawaasaan bulchiinsuma Sidaamaa jalatti ramadamuu qaba. Otoo nuti dhalawwan Oromoo jirruu, otoo Dhaloonni Qubee impaayerittii-raasaan kun jiruu, abadan Oromiyaan teenya akka dullacha masqalaatti hin qircamtu! Uummanni keenya qeyee fi araddaa abbootii fi haadholii isaa irraa hin buqqifamu! Kakuu dha; laguu dha; qabsoo irraa duubatti hin deebinu!
Dubbiftoota barreeffama kanaa jaalatamoo fi sonaan kabajamoo, kunoo ani wanneen natti muldhatan isiniif dhiyeesseen jira. Kana irratti kanneen dabalamuu qaban yoo jiraatan, warri biroo dabaluu dandayu. Garuu, ee garuu yaa Oromoo kiyya dubbiin amma waraqaa kana keessatti tarreeffame, dubbii dubbisuun bira dabramuu miti. Mee adaraa hundi keenyaiyyinee, iyya harmee Oromiyaa haa dabarsinu!   
==============    HUBACHIISA MIILJALEE    ==============
* Taammanaa Bitimaa: “ODAA MURTEE CACCABSITAA?“, “MANDIISUU“, Hidhaa 6, Lakk. 1, Bitootessa 2004, fuulee 47-49.
Kutaalee dabran dubbisuuf mee as tuqaa: